به ناترازی کتاب و مطالعه دچار شده‌ایم

به گزارش پول و اعتبار، سید عباس صالحی؛ وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در آیین گرامی‌داشت روز «کتاب، کتابخوانی و کتابدار» که شنبه شب (۲۴ آبان) با حضور مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری ایران، در تالار وحدت برگزار شد ضمن گرامی داشت یاد علامه طباطبایی، گفت: با تلاش سفیر ایران در یونسکو، بزرگداشت علامه طباطبایی در سال ۲۰۲۶ در برنامه‌های یونسکو قرار گرفت.

وی ادامه داد: ایشان پیشتاز گفت‌وگوهای میان‌فرهنگی بود و علاوه بر مفسر، فقیه، حکیم و عارف بود و به گفت‌وگو باور داشت. علامه طباطبایی با نگارش «روش رئالیسم»، پلی بین فلسفه شرق و غرب برقرار کرد و توان گفت‌وگو را افزایش داد. در گفت‌وگو با هانری کربن، گفت‌وگوهای مربوط به فلسفه غرب، الهیات و اسلام‌شناسی را ارتقا داد. ما بیش از پیش، به گفت‌وگو نیازمندیم و اگر این پل را بازتر کنیم، آینده بشریت را درخشان‌تر خواهیم داد.

وی خطاب به رئیس‌جمهور، با اشاره به ناترازی‌های روی داده در کشور گفت: می‌خواهم ناترازی دیگری به حوزه ناترازی هایی که وارث آن هستید، اضافه کنم.

صالحی با اشاره به ناترازی در حوزه مطالعه و کتاب، اظهار کرد: این ناترازی، ملموس به‌نظر نمی‌رسد اما آثار آن، عمیق، پایدار و گسترده است. در حوزه تولید کتاب، کارنامه خوبی داریم. در شش ماهه اول امسال با وجود جنگ تحمیلی، ۱۱۹هزار عنوان کتاب به چاپ رسیده که اغلب چاپ اول و تالیفی‌ بوده است و این آمار، معادل سال قبل است. همچنین ۵ درصد آثار تالیفی و ۸ درصد کتاب‌های چاپ اول، نسبت به سال قبل افزایش داشته است.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی کمتر کتاب خواندن در جامعه را هشداری جدی ارزیابی کرد و بیان داشت در موج دوم پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌ها در سال ۱۳۸۲، حدود ۶۳.۵ درصد، به سوالی مبنی بر مطالعه کتاب‌های غیردرسی، پاسخ بله داده بودند. این آمار در موج سوم در سال ۱۳۹۴ به ۴۱.۴ درصد تقلیل پیدا کرد و در سال ۱۳۹۸ به ۳۲.۸ درصد رسید. کتاب نخواندن، خطری سریع و بنیادین برای یک جامعه است. اگرچه فضای مجازی و شرایط اقتصادی، در این وضعیت اثر دارد اما نظام حکمرانی کشور نمی‌تواند نسبت به آن بی‌توجه باشد، چون در نهایت، جان‌هایی افسرده و ذهن‌هایی خسته را در پی خواهد داشت.

صالحی، با ارائه دو پیشنهاد برای حل این مساله، بیان کرد: ۲۰ میلیون نفر جمعیت زیر ۲۰ سال در فضای آموزشی هستند که می‌توانند با تغییر و تکمیل فرهنگی به سوی کتاب و مطالعه گام بردارند. وقتی از مدرسه حرف می‌زنیم، منظور کیفیت آموزشی است.

وی با اشاره به سخنان رییس جمهور ادامه داد: رییس جمهور همواره خواستار مدرسه تفکربنیاد و مهارت‌محور شده‌اند، چنین مدرسه‌ای به کتاب، معلم کتابخوان و جریان مداوم کتاب نیاز دارد. اینجاست که بین معاونت فرهنگی وزارت ارشاد، نهاد کتابخانه‌های عمومی و نگاه شما به‌عنوان رئیس‌جمهور، پیوند برقرار می‌شود. ارتقای کیفیت مدارس، با کتاب امکان‌پذیر است. کتاب، تمدن‌ساز است و وقتی نسل جدید با کتاب ارتباط نداشته باشد، ذهنی گسسته پیدا می‌کند.

صالحی، ظرفیت‌های نهاد کتابخانه‌های عمومی از منظر فرهنگی، خلق ارزش‌های اقتصادی و اجتماعی را در خدمت دولت خواند و افزود: کالبد کتابخانه، کتاب و کتابدار، سه ضلع اصلی مجموعه نهاد کتابخانه‌های عمومی است و کتابخانه، ضلع موازی مدرسه است. اگر مدرسه و کتابخانه پا به پای هم حرکت کنند، این آزادراه به مقصد می‌رسد.

نقش کتابخانه‌های عمومی در ساخت جامعه‌ای پیشرو

آزاده نظربلند؛ دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در این آیین، در تبیین موضوع خلق ارزش و تولید منافعِ ملموس و ناملموسِ کتابخانه‌های عمومی، بیان کرد: نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، دارای ظرفیت‌ها و فرصت‌های ارزشمندی است که بنیان نهاد و بنیان خلق ارزش فرهنگی و اقتصادی محسوب می‌شوند؛ برخورداری از ۴۲۲۹ نقطه خدمت کتابخانه‌ای در سراسر کشور، دارا بودن حدود دو میلیون و ۵۰۰ هزار عضو فعال در شبکه کتابخانه‌های عمومی و بهره‌مندی از بیش از ۷۵۰۰ نیروی انسانی در سراسر کشور، بخشی از این ظرفیت‌ها و فرصت‌هاست.

وی افزود: این ظرفیت‌ها، اگر به‌صورت هدفمند و هوشمند مدیریت شوند، زمینه‌ساز خلق ارزش گسترده و اثرگذارِ ملموس و ناملموس خواهند بود. به همین منظور، برای شناسایی ادبیات موضوع و دستیابی به بهترین روش‌ها، ابتدا الگوهای خلق ارزش در ۱۲ کشور مورد بررسی قرار گرفت و در گام نخست، پنج الگو با توجه به شاخص‌های بومی کشور انتخاب شدند. در نهایت با توجه به ماهیت نهاد که یک نهاد عمومی غیردولتی است و توجه ویژه به بازگشت سرمایه در فعالیت‌های فرهنگی، از میان الگوهای اقتصادی، الگوی بازگشت سرمایه (Return on Investment) که توسط فدراسیون بین‌المللی انجمن‌ها و مؤسسات کتابداری، ایفلا، نیز معرفی شده است، به‌عنوان الگوی نهایی انتخاب شد.

نظربلند در تشریح این الگو، گفت: خلق ارزش کتابخانه‌ها بر اساس شاخص‌های عضویت، امانت و رویدادهای ترویجی و آموزشی کتابخانه‌ای سنجیده می‌شود. با محاسبه این شاخص‌ها در وضعیت کنونی، نهاد با ۵۰۰۰ کتابدار و ۳۶۰۰ کتابخانه، توانسته است در طول یک سال، ۴٫۳ همت تأثیر اقتصادی ایجاد کند. سهم شاخص عضویت در این تأثیر اقتصادی ۶۲ درصد، سهم شاخص امانت ۳۰ درصد و سهم شاخص رویدادهای ترویجی و آموزشی ۸ درصد بوده است. به بیان روشن، افزون بر اثرات اجتماعی و فرهنگیِ حاصل از فعالیت‌ کتابخانه‌ها که خود به‌تنهایی قابل‌توجه و غیرقابل چشم‌پوشی است، نهاد در طول یک سال با صرف ۲٫۲ همت هزینه، ۴٫۳ همت تأثیر اقتصادی برای کشور ایجاد کرده است.

دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور اظهار کرد: در این چارچوب، سرانه سرمایه‌گذاری کشور در کتابخانه‌های عمومی برای هر ایرانی حدود ۲۵ هزار تومان است؛ رقمی تقریبا معادل یک‌دهم قیمت یک کتاب. در مقابل با وجود محدودیت‌ها و چالش‌های گوناگون، کتابداران پرتلاش، با انگیزه و دغدغه‌مند توانسته‌اند سالانه حدود ۵۰ هزار تومان تأثیر اقتصادی برای هر ایرانی ایجاد کنند. به این ترتیب، نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور موفق شده است، بازدهی سرمایه‌گذاری دوبرابری را رقم بزند. این در حالی است که با افزایش سرمایه‌گذاری، میزان خلق ارزش به‌صورت نمایی رشد می‌کند.

رویکردهای جدید نهاد بر پایه‌ «ارتقای تنوع» و «گسترش دسترسی» شکل گرفته است

وی در ادامه خطاب به مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور گفت: کتابخانه‌های عمومی می‌توانند نقشی جدی و تعیین‌کننده در ساخت جامعه‌ای پویا و پیشرو برای ایران آینده ایفا کنند و به‌طور مستقیم در خلق ارزش‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و آموزشی، سهیم باشند. برای تحقق این نقش، رویکردهای جدید نهاد بر پایه‌ دو مفهوم راهبردیِ «ارتقای تنوع» و «گسترش دسترسی» در جنبه‌های مختلف از جمله فضاها، خدمات، رویدادها، کاربران، تحولات فناورنه و منابع کتابخانه‌ای شکل گرفته است. این دو محور راهبردی، مبنای حرکت نهاد به‌سوی نسل نوینی از کتابخانه‌های عمومی با شاخصه‌هایی همچون افزایش مشارکت اجتماعی، ترویج آموزش و یادگیری مادام‌العمر و تقویت خلاقیت و نوآوری هستند که با نیازهای جامعه امروز ایران، هم‌خوان است.

نظربلند در پایان ضمن سپاس از اعتماد رئیس‌جمهور و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی برای سپردن مسئولیت دبیرکلی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور به یک کتابدار، بیان کرد: بازنگری در ساختار و چارچوب‌های حقوقیِ حامیِ کتابخانه‌های عمومی کشور، ایجاد منابع مالی پایدار و متنوع، حمایت مادی و معنوی از نیروی انسانیِ شاغل در نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، اختصاص سهم ویژه از حوزه مسئولیت‌های اجتماعی دستگاه‌ها برای خرید کتاب به‌صورت مداوم برای کتابخانه‌های عمومی و ایجاد زمینه گسترش و تعمیق ارتباط بین کتابخانه‌های عمومی، مدرسه و دانشگاه، چند نکته کلیدی به‌منظور پیشبرد امور و رفع موانع فعالیت کتابخانه‌های عمومی است. با دنبال کردن این مسیر، یقین دارم که نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور می‌تواند به یکی از پیشران‌های توسعه فرهنگی و اجتماعی ایران عزیز تبدیل شود و سرمایه‌گذاری‌هایِ فرهنگیِ امروزِ کشور را به بازدهیِ ملموس، پایدار و رو به رشد آینده تبدیل کند.

در این آیین که همزمان با آغاز سی‌وسومین هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، آیین گرامیداشت روز «کتاب، کتابخوانی و کتابدار» برگزار شد، برگزیدگان نخستین دوره «هم‌خوان؛ نشان کتابخانه عمومی ایران» نیز معرفی شدند.